शिमगा उत्सव (होळी) हा कोकणातील एक प्रमुख पारंपरिक सण आहे, जो उत्साह, रंग आणि परंपरा यांचा अनोखा संगम असतो. तो साधारणतः फाल्गुन महिन्यात (फेब्रुवारी-मार्च) दरम्यान साजरा केला जातो. आणि विशेषतः कोकणातील गावांमध्ये मोठ्या आनंदात पार पडतो.
या उत्साही सणाचा आनंद घेण्यासाठी देशाच्या कानाकोपऱ्यातून लोकं हजेरी लावतात. कोकणी माणसं तर जगात कुठेही असली तरी शिमग्याच्या सणाला न चुकता येतात. कोकणी लोकांसाठी हा उत्सव फक्त उत्सवच नाही, तर ते धार्मिक आणि सांस्कृतीक गोष्टीनी बांधलेले आहेत.
जाणून घेऊया शिमगा उत्सव (होळी) कश्याप्रकारे साजरा केला जातो..
शिमगा कसा साजरा केला जातो?
१. होळी पेटवणे (होलिका दहन)
शिमगा उत्सवाची सुरुवात होळी पेटवण्याने होते. गावातील प्रमुख ठिकाणी लाकडांचे ढीग लावून मोठ्या उत्साहात होळी प्रज्वलित केली जाते.
लोक त्या होळीभोवती फेर धरून नाचतात आणि पारंपरिक गीते गातात.
जुने वैर, वाईट भावना यांना दूर सारून नवीन ऊर्जा आणि चांगल्या गोष्टींचे स्वागत करुन उत्सवात दंग होऊन जातात.
नवीन लग्न झालेली लोकं होळी भोवती गोळ फेऱ्या मारून होळीच्या अग्नीत नारळ टाकतात. आणि पुढील वाटचाली साठी देवाकडे साकडे घालतात.
या उत्साही समयी कार्यक्रमाचे आयोजन देखील केले जाते. जसे नमन, भारुड, नाच, फुगड्या ई.
२. पालख्यांची मिरवणूक
काही ठिकाणी गावातील प्रमुख देवतेच्या पालख्यांची मिरवणूक काढली जाते.
गाव देवळात पालखी विराजमान झाल्यानंतर, प्रत्येक घरात दर्शनासाठी नेली जाते. यावेळी गावातील प्रत्येक लोकं पालखीच्या मागून मोठ्या भक्तीने फिरत असतात.
प्रत्येक घरात फिरत असताना प्रसाद म्हणून गुळ, पेढे ई गोड पदार्थ दिले जातात.
.
लोक पारंपरिक वेशभूषा करून या मिरवणुकीत सहभागी होतात.
ढोल-ताशांच्या गजरात, लेझीम आणि नाचगाण्यांनी वातावरण आनंदमय होते.
३. रंगपंचमी आणि धुलिवंदन
काही गावांमध्ये शिमग्यानंतर पाचव्या दिवशी रंगपंचमी साजरी केली जाते.
लोक एकमेकांवर रंग उडवतात आणि नृत्य, संगीत आणि आनंदोत्सव साजरा करतात.
पारंपरिक लोकनृत्ये जसे की भारुड, नाच. फुगड्या, नमन यांचा विशेष कार्यक्रम आयोजित केला जातो.
४. पारंपरिक जेवण आणि विशेष पदार्थ
या दिवशी खास पारंपरिक पदार्थ तयार केले जातात, जसे की पुरण पोळी, वडे, गोड शेंगा, गुळाचे पदार्थ ई.
काही ठिकाणी वाड्यांमध्ये किंवा मंदिर परिसरात एकत्रित जेवणाचे आयोजन केले जाते.
५. गावरान शिमगा नमन आणि लोककला सादरीकरण
अनेक ठिकाणी शिमगा सणाच्या निमित्ताने नमन, भारुड, नाच, फुगड्या आणि कीर्तन यांचे आयोजन केले जाते.
स्थानिक कलाकार पारंपरिक कथा सादर करतात, ज्या मनोरंजनासोबतच सामाजिक संदेशही देतात.
६. देवाची \ देवीची खुणा काढणे परंपरा
शिमग्याच्या शेवटच्या दिवसी देवाची/ देवीची खुणा काढणे ही परंपरा असते. या दिवसी खुण म्हणून नारळ एका गुप्त ठिकाणी ठेवला जातो. खुणा काढायच्या वेळी पालखी खांद्यावर घेऊन अनेक लोकं ती खुण म्हणून ठेवलेला नारळ शोधण्याचा प्रयत्न करतात. खुणेचा शोध लागल्यावर एकच जल्लोष होतो. आणि पालखी पुन्हा गाव देवळात आणली जाते.
शिमगा आणि होळीतील फरक
होळी संपूर्ण भारतात रंगोत्सव म्हणून ओळखली जाते, परंतु शिमगा हा मुख्यतः कोकणातील ग्रामीण भागात पारंपरिक पद्धतीने साजरा केला जातो.
होळीला रंग खेळण्यावर भर दिला जातो, तर शिमग्यात परंपरागत विधी, नृत्य, लोककला आणि धार्मिक विधी यांना महत्त्व दिले जाते.
शिमग्याचे सांस्कृतिक महत्त्व
शिमगा हा शेतकरी आणि गावकऱ्यांसाठी नव्या ऋतूचे स्वागत करण्याचा उत्सव आहे.
हा सण समाजातील एकजूट, आनंद आणि परंपरांचे जतन करण्याचे प्रतीक मानला जातो.
नव्या पिढीसाठी शिमग्याचा संदेश
आजच्या काळातही हा सण गावोगावी पारंपरिक उत्साहात साजरा केला जातो, परंतु शहरीकरणामुळे त्याची काही रूपे बदलली आहेत. तरीही, शिमगा हा आपल्या संस्कृतीचा वारसा जपणारा आणि समाजाला एकत्र आणणारा सण आहे.
कोकणातील शिमग्याचे विशेष महत्व.
शिमगा हा कोकणातील पारंपरिक आणि सांस्कृतिकदृष्ट्या अत्यंत महत्त्वाचा सण आहे. तो फाल्गुन महिन्यात (फेब्रुवारी-मार्च) साजरा केला जातो आणि विशेषतः कोकण किनारपट्टीवरील गावांमध्ये मोठ्या उत्साहात पार पडतो. हा सण धार्मिक, सामाजिक आणि कृषी जीवनाशी निगडीत आहे.१. धार्मिक आणि पौराणिक महत्त्व
शिमगा हा असुरी शक्तींवर देवत्वाच्या विजयाचे प्रतीक मानला जातो.
होलिका दहन ही प्राचीन हिंदू परंपरा असुन, प्रह्लाद आणि होलिका यांच्या कथेशी त्याचा संबंध आहे.
या सणादरम्यान गावातील देवतांची मिरवणूक आणि विशेष पूजाअर्चा केली जाते.
२. कृषी जीवनाशी निगडीत महत्त्व
शिमगा हा मुख्यतः शेतकरी आणि कोकणातील ग्रामीण समाजासाठी नवे वर्ष सुरू करण्याचा संकेत आहे.
रब्बी हंगाम संपत आलेला असतो आणि शेतकऱ्यांना विश्रांती मिळते.
हा सण निसर्गाचे आभार मानण्याचा आणि पुढील चांगल्या उत्पन्नासाठी प्रार्थना करण्याचा दिवस आहे.
३. सामाजिक महत्त्व
शिमगा हा संपूर्ण गावाला एकत्र आणणारा उत्सव आहे.
लोक एकमेकांतील भांडणे, वैर विसरून एकत्र येतात आणि आनंद साजरा करतात.
गावोगावी एकत्र नृत्य, पारंपरिक गाणी, आणि नाटकांचे आयोजन होते.
शिमगा म्हणजे आनंदाचा आणि मीलनाचा उत्सव!
४. कोकणातील पारंपरिक शिमग्याच्या वैशिष्ट्यपूर्ण परंपरा
होलिका दहन – गावाच्या चौकात मोठी होळी पेटवली जाते.
पालखी आणि देव मिरवणूक – गावातील देवतांची डोलजात्रा काढली जाते.
शिमग्याची गाणी आणि नृत्य – भारूड, नमन, नाच, फुगड्या खेळल्या जातात.
धुलिवंदन आणि रंगपंचमी – काही गावांमध्ये शिमग्यानंतर रंगांचा खेळ होतो.
परंपरागत जेवण – पुरणपोळी, उकडीचे मोदक, वडे, शेंग्या यांचा आस्वाद घेतला जातो.
५. आधुनिक काळातील शिमगा
पूर्वीच्या तुलनेत शिमग्याच्या परंपरांमध्ये काही बदल झाले आहेत.
शहरांमध्ये याचा प्रभाव कमी झाला असला तरी, गावांमध्ये आजही हा सण मोठ्या दणक्यात साजरा होतो.
कोकणातील अनेक लोक शिमग्यासाठी गावी परततात, त्यामुळे गावांमध्ये मोठी गर्दी असते.
शिमगा हा केवळ एक सण नसून, तो कोकणातील संस्कृती, परंपरा, सामाजिक एकता आणि कृषी जीवनाचे प्रतीक आहे. आजच्या काळातही कोकणातील लोक हा सण मोठ्या उत्साहाने साजरा करतात, ज्यामुळे आपली समृद्ध लोकपरंपरा पुढील पिढ्यांसाठी जपली जाते.
हे ब्लॉग्स सुद्धा वाचा
जात्याची आठवणींतील माहिती : जातं म्हणजे पावित्र, जातं म्हणजे घराची शोभा
सुंदर आणि कलरफुल कोंकण | Beautiful and Colorful Konkan | कोकण फोटो कलेक्शन
कोकणातील मातीची घरं | कोकणातील मांगर | Kokanatil Mangar | माझं कोकण
नुकतच लग्न झालेली मुलगी जेव्हा सासरहून माहेरी येते | ए डिलाईट लाइफ
