कोकणातील शिमग्याची आणि होळीची तयारी

कोकणातील शिमग्याची तयारी ही धार्मिक, पारंपारिक आणि रंगीबेरंगी असते. शिमग्याच्या सणाला कोकणात "होळी" असेही म्हणतात. शिमग्याला एक विशेष आनंद आणि उत्साहाची भावना असते. या उत्साही काळात कोकणातील माणूस जगाच्या कोपऱ्यात कुठेही असला तरी, तो शिमग्याच्या सणाला घरी कोकणात येतोच.

येथे आपण कोकणातील शिमग्याची तयारी कशी केली जाते, ते पाहूया.

कोकणातील शिमग्याची तयारी

उत्सवाची सुरवाती तयारी:

शिमग्याच्या तयारीची सुरूवात घरातील स्वच्छतेने केली जाते. शेणाने सगळे घर सारवले जाते. घराच्या सर्व खोल्या स्वच्छ केल्या जातात, एक स्वच्छ आणि सुंदर वातावरणाने शिमग्याचे आणि होळीचे स्वागत केले जाते.
 
पुजापाठ आणि आराधना:

शिमग्याचा उत्सव हा एक धार्मिक आणि सांस्कृतिक सोहळा असतो. या दिवशी देवी आणि देवता, विशेषतः घरातील कुलदैवतांची पूजा केली जाते. शहरात घराच्या आंगणात किंवा समोर होळी पेटवण्यासाठी तुळशीच्या रोपट्याचा वापर केला जातो. तर गावभागात मंदिराच्या समोर मोठी होळी तयार केली जाते. त्यानंतर पूर्ण धार्मिक आणि भक्तिभावाने होळीची पूजा केली जाते.

होळी रांगोळी:

शिमग्या म्हणजे रंगांचा खेळ. यासाठी घरासमोर रांगोळी काढली जाते. ती नटवण्यासाठी रंग आणि फुलांचा वापर केला जातो.

होळी पेटवणे:

या दिवशी गावाच्या पवित्र ठिकाणी रात्रीच्या वेळी एक मोठा होळीचा कोंडी तयार केला जातो. यामध्ये झाडाच्या सुकलेल्या फांद्या एकत्र करुन, पूर्ण विधी नुसार एक मोठा होळीचा कोंडी उभारली जाते. त्यात विविध प्रकारची प्रज्वलन केली जाते. यावेळी कोकणात नवीन लग्न झालेली नवरा-मुलगी होळीत नारळ फोडून आपल्या सुखी आयुष्याची देवाकडे प्रार्थना करतात.

रंग खेळणे:

शिमग्याच्या तिसऱ्या दिवशी रंग खेळण्याची परंपरा असते. अनेक रंगी बेरंगी रंगात सगळी माणसे बुडून जातात. सारी सुख-दु:खे बाजूला सोडून उत्सहात सामील होतात. 

विशेष पदार्थ:

शिमग्याच्या सणात कोकणातील लोक विशेष पदार्थ बनवतात. त्यात वडे, ओल्या काजूची भाजी, आमटी, पूरणपोळी, सांबार, भात -डाळ आणि इतर पदार्थांचा समावेश असतो. 

लोककला आणि नृत्य:

कोकणात शिमग्या दरम्यान लोक खास स्थानिक नृत्ये करतात, जसे की नमन, नाच, भारुड, फुगड्या, दांडिया, यामध्ये लोक एकत्र येऊन पारंपारिक वेशात नृत्य करत रंगांची उधळण करतात.

संपूर्ण कोकणात शिमग्याचा उत्सव हा आनंद, रंग, आणि परंपरेचा एक अविस्मरणीय अनुभव असतो.


अशा प्रकारे कोकणातील शिमगा धार्मिक आणि वाजत गाजत साजरा होतो

A - आंगण साफ करणे:

शिमग्याच्या तयारीसाठी घराच्या आंगणाची आणि घरातील सर्व कोपऱ्यांची स्वच्छता केली जाते. या दिवशी घराच्या वातावरणाची शुद्धता महत्त्वाची मानली जाते.

B - बासरी वाजवणे:

शिमग्याच्या सणात बासरी वाजवण्याची परंपरा आहे, ज्यात लोक उत्साहात गाणी गात आणि वाजवून वातावरण रंगीबेरंगी करतात.

C - चांगले कपडे:

शिमग्याच्या दिवशी लोक चांगले आणि रंगीबेरंगी कपडे घालतात. पारंपारिक वेशभूषा, उदा. साडी आणि धोतर, विशेष आकर्षक दिसतात.

D - देवीची पूजा:

शिमग्याच्या सणात देवाची \देवीची पूजा केली जाते, आणि घरातील अनुकूल वस्तूंची (सोने, चांदी) पूजा केली जाते. ती घरात समृद्धी आणि सुखाची भावना निर्माण करण्यासाठी असते.

E - एकत्र येणे:

कोकणातील लोक एकत्र येऊन शिमग्याचा उत्सव साजरा करतात. शिमग्याच्या दिवशी सासरच्या कुटुंबासोबत सण साजरा करणे खूप महत्त्वाचे असते.

F - फुलांचे महत्त्व:

फुलांचे वापर शिमग्याच्या सजावटीत महत्वाचे असतो. फुलांची रंगीबेरंगी सजावट केली जाते. रंगीत फुलांचे पूजन केले जाते.

G - गोविंदा व्रत:

सामाजिकदृष्ट्या, काही ठिकाणी गोविंदा व्रताचे आयोजन केले जाते, ज्यामध्ये लोक एकत्र येऊन विविध सांस्कृतिक कार्यक्रम आणि रात्रभर खेळ खेळतात.

H - होळी:

शिमग्याला 'होळी' म्हणतात. यानंतर रंग खेळणे, होळी पेटवणे हे शिमग्याचे महत्त्वाचे अंग आहे. लोक एकमेकांना रंग लावून उत्साह साजरा करतात.

I - इतर पदार्थांची तयारी:

शिमग्याच्या दिवशी खास पदार्थ तयार केले जातात, जसे की पूरणपोळी, आमटी, वडे ई.  या सर्व पदार्थांचा स्वाद शिमग्याचा आनंद वाढवतो.

J - होळी पेटवणे:

शिमग्याच्या रात्री होळी केली जाते. लोक एकत्र येऊन मोठी होळी तयार करतात आणि त्यात मुख्यत झाडाच्या फांद्या, फुलांचा वापर करतात. हे वाईटावर चांगल्याचे विजय आणि नवीन जीवनाची सुरुवात दर्शवते.

K - कलात्मक रांगोळी:

शिमग्याच्या तयारीत रांगोळी महत्त्वाची भूमिका बजावते. रंगांची सुंदर रचनापद्धती घराच्या दारावर किंवा अंगणात केली जाते.

L - लहान मुलांचे आनंद:

लहान मुलं शिमग्या सणाच्या वेळी खास रंगाच्या पाण्यात खेळतात. त्यांना खूप मजा येते आणि एकत्र रंग खेळण्याने वातावरण हलके होते.

M - नमन, नाट्य उत्सव:

कोकणात शिमग्याच्या दिवशी खास 'कार्यक्रम सादर केले जातात. लोक विविध वेशभूषा घालून नृत्य करतात आणि आनंद साजरा करतात.

N - नवीन वस्त्रांचा उपयोग:

शिमग्याच्या दिवशी नवीन कपडे घालण्याची परंपरा असते. असे मानले जाते की नवीन वस्त्र धारण केल्याने भाग्यवृद्धी होते.

O - ओवी गायन:

कोकणात शिमग्याच्या वेळी ओवी गाण्याचा रिवाज आहे. ओवी म्हणजेच पारंपारिक गाणी, जी लोक एकत्र गायन करत असतात.

P - पुजा व आरती:

शिमग्याच्या दिवशी देवाची\ देवीची पूजा आणि आरती केली जाते. घरातील देवाला\ देवीला लाल रंगाच्या फुलांचा हार घालून आणि तुळशीच्या रोपाची पूजा करून दिव्य आणि सुखमय जीवनाची कामना केली जाते.

Q - पूजापाठ :

काही भागामध्ये देवाची\देवीच्या प्रतिमेचा विशेष पूजन केली जाते. त्यांची कार्यक्रम करण्याची परंमपराही ही वेगळी असते. 

R - रंगांची उधळण:

होळीच्या दिवशी रंगांची उधळण केली जाते. कोकणात रंग असलेल्या पाणी, रंग, गुलाल इत्यादींचा वापर केला जातो.

S - स्वयंपाकाच्या तयारीसाठी पदार्थ:

शिमग्याच्या सणासाठी विविध सणप्रिय पदार्थ तयार करणे आवश्यक असते. पूरणपोळी, आमटी, वडे आणि सांबार हे खूप लोकप्रिय पदार्थ आहेत.

T - तमाशा:

कोकणात शिमग्याच्या दिवशी काही ठिकाणी पारंपारिक तमाशाचा आयोजन देखील केले जाते. त्यात लोक प्रेक्षकांसमोर नाट्यमय देखावा, गाणी आणि नृत्य सादर करतात.

U - उत्साह आणि आनंद:

शिमग्याच्या तयारीत लोक उत्साही असतात. सर्वजण एकत्र येऊन रंगाने आणि आनंदाने शिमग्याचा सण साजरा करतात.

V - विळा फेकणे:

कोकणात काही ठिकाणी शिमग्या दरम्यान विळा फेकण्याचा रिवाज असतो. याचा उद्देश वाईट शक्तींविरोधात चांगले शक्ती विजय मिळवत असते.

W - गाणी व कथा वचन:

शिमग्याच्या दिवशी लोक एकत्र येऊन विविध पारंपारिक गाणी गातात. त्या गाण्यांमध्ये विविध कथा आणि सणाच्या आठवणी असतात.

X - एक्सप्रेशन्स:

शिमग्याच्या सणाच्या दिवशी आनंद आणि उत्साह व्यक्त होतो. प्रत्येकाचे चेहरे रंगात रंगलेले असतात, आणि तेथील वातावरण आनंदाने भरलेले असते.

Y - यशाची कामना:

शिमग्या हा एक विजयाचा उत्सव आहे. या दिवशी प्रत्येकाला यशाची आणि समृद्धीची कामना केली जाते.

Z - झंकार:

शिमग्याच्या सणाच्या वेळी झंकार म्हणजेच आवाजाची ध्वनिमुद्रण होते. ढोल, ताशा आणि बासरी यांचे ध्वनी शिमग्याच्या जल्लोषाच्या वातावरणात भर घालतात.

अशाप्रकारे कोकणातील शिमग्याची तयारी आनंद, रंग, भक्तिमय आणि एकतेची भावना असलेला सण साजरा केला जातो! 





हे ब्लॉग्स सुद्धा वाचा  

कोकण शिमगा सण स्पेशल २०२५ : शिमगा आणि होळीचे अप्रतीम दर्शन घडवणारा सण

जात्याची आठवणींतील माहिती : जातं म्हणजे पावित्र, जातं म्हणजे घराची शोभा

सुंदर आणि कलरफुल कोंकण | Beautiful and Colorful Konkan | कोकण फोटो कलेक्शन